Arjantin Tiyatrosu

Rio de Plata bölgesinin bir yanında yer alan Buenos Aires (Arjantin) ile
öbür yanında yer alan Montevideo’nun (Uruguay), 1828’de resmen birbirinden
ayrılarak iki ayrı ulus haline gelişi, Arjantin tiyatrosu için de belirleyici
tarih olmuştur. Bu dönemde, tiyatro etkinlikleri, İspanyol, İtalyan ve Fransız
topluluklarının Avrupa repertuarına dayanan oyunlarını kapsamaktaydı; ancak, Jose Laberden, Juan Alberdi gibi kişilerin melez oyunları ortaya çıkabilmişti. 19. yüzyılın son yıllarında, tiyatro etkinlikleri başlıca sirk gösterilerine dayanıyordu; ünlü Uruguay’lı soytarı Jose Podesta, gösterilerinin sonundaki sözsüz doğaçlamasına bir de metin ekleyerek, asi goşo öyküsünü canlanlandırmış, bunu toprağa yerleşik goşo oyunları izlemeye başlamıştır. 20. yüzyılın başında, Podesta sirk ailesi ile melez tiyatrosunu kumuş; toplumsal eleştirel oyunlarıyla Florencio Sanchet, güldürüleriyle Gregorio da Laferrere, siyasal oyunlarıyla J. Payro, bu tiyatroyu desteklemişler, Teatro Pioplantense ve Teotro Criollo gibi tiyatrolar yeşermiştir. 1910-30 yıllarında büyük göç yıllarının bir yansıması olarak, goşo oyunlaru yanısıra, sirk sahnelerinden kendine özgü Sineteoriollo/Porteno (melez farslar) türemiştir. Bu oyunların en önemli adları melez farsların babası ve yazar bir soytarı olan Nemesio Trejo ile Florencio Sanchez ve Alberto Vacarezza’dır. Daha sonra melez farsı tragikomikleşmiş Armando Discepulo’nun ve Farncisco Novoa’nın elinde melez groteski haline gelmiş; Samuel Eichelbaum’un elinde de, psikolojikleşmiştir.

1930’lar bütün ülkeyi ticari tiyatroların kaplamasına, tiyatrolarına salt
kazanç peşinde koşmalarına tanık olmuştur. Ticari tiyatro hareketine karşı,
1928’de yönetmen Octavio Palazzolo ve Alvaro Yunque, Leonides Barletta ve Elias Castelnuevo gibi yazarlar, Antoine, Craig ve Stanislavski örneğinde bir araya gelerek Teatro Libre’i kurmuşlar ve bu tiyatroyu on yıl boyunca Arjantin’in gerçek sanat ve halk tiyatrosu haline getirdikleri gibi tüm ticari tiyatrolara ve beylik tiyatro etkinliklerine ve kurumlarına karşı da “bağımsız
tiyatro hareketi”ni başlatmışlardır. Robert Arlt, dışavurumcu oyunlarıyla, bu
tiyatronun en önemli yazarı olmuş; Antonio Cunill Cabanellas, Armando
Discepulo, Samuel Eichelbaum gibi yazarlar ise, 1935’te Nuoleo de Escritores y Actores (Yazar ve Oyuncular Merkezi) örgütünü kurarak programlı bir etkinlik sürdürmeye başlamışlardır. Bu “iyi tiyatro yapma” serüvenine 1935’te kurulan Comedia Nacional Argantina tiyatrosu ile hemen sonra Teatro Municipal de la Ciudad Buenos Aires katılmıştır.

1950’lerden sonra kurulan birçok tiyatro artık Avrupa ve Amerika
repertuvarlarındaki oyunları yaygın oynamaya başlamışlardır; Augustin Cuzzani, Osvaldo Dragun ve Andres Lizarraga gibi yazarlar güçlü toplumsal bağlanımlı oyunlarıyla öne çıkmışlardır.

1960’lardan sonra öne çıkan adların başında yönetmen b,ve yazar Carlos
Gorostiza ile öevre betimlemesine dayanan “yergisel kostrumbrizm” in temsilcisi olan Ricardo Talesnik gelir; Atilio Betti, Juan Carlos Gene, Griselda Gambaro, Roberto Cossa, Nestor Kraly ise, bu yeni dönemin diğer adlarıdır. Buenos Aires ile taşra kentlerindeki tiyatro yaşamı arasındaki derin uçurum yanısıra, Avrupa/ABD ile metropole çifte bağımlılık 1969’da ilk Teoatro de creacion colectiva (kollektif yaratım tiyatrosu) olarak Cordoba’da Teatro Libre’ in kurulmasına yol açmış; Teatro libre, Arjantin gerçeklerine dayanan tiyatro etkinliğiyle Latin Amerika’nın ilk kollektif tiyatrosu olmuştur. Ancak, 1974’te kültürel ortamın kötüleşmeye başlaması ve 1976’daki askeri darbe, tiyatroya da bir darbe olmuş; tiyatro sanatçıları dağılmışlar, sürgüne gitmişler, mahkum olmuşlardır.

1981’de Teatro Abierto, yeniden girişimi ele almış; en iyi yazar ve
sanatçıları çevresine toplayarak, halkı seminer ve oturumlarla eğiterek ve
1982’de ulusal yazarlara dayanan 53 oyun sahneleyerek, Arjantin tiyatrosuna yeniden canlılık kazandırmıştır.


Aziz Çalışlar
Tiyatro Ansiklopedisi
Kültür Bakanlığı Yayınları
44-45