İtalya’da tiyatro, ortaçağlarda, kiliselerde ve açık kamusal alanlarda dinsel ve şenliksel günlerde dinsel ve başkaca öykülerin topluca sunulmasından doğmuştur. Ortaçağda dramatik önemde bir başka edebi tür de contrasto ve laude gibi dialoglu koşukların okunması olmuş; bu dinsel ve laik lirik biçimleri, kilise ve açık
alanlarda gerçekleştirilen sacra rappresentazione (kutsal gösteriler)
olarak gelişmiştir. 14-16. yüzyıllar daha İtalyan diline geçilmeden önce,
hümanistlerin (Mussato, Loschi, Vergerio, Bruni, Piccolomoni) Plautus ve
Terentius ile Seneca’yı örnek alarak Latince yazdıkları oyunlara tanıklık eder;
Avrupa seçkinlerine seslenen lingua france’yla yazılmış oyunların
yanısıra, 15. yüzyılın ortalarında Seneca’nın tüm yapıtları dışında, Sophokles,
Euripides ve Aiskhylos’un oyunlarının, özellikle de Aristoteles’in Poetika’sının
İtalyan diline çevrilmesi ve eleştirel basımlarının yapılmasıyla, klasik
tiyatronun yeniden yaratılması düşüncesi doğrultusunda yaratıcı bir tiyatro
hareketi başlamış; ilk modern klasik oyun sahnelemesi Plautus’un İkizler
oyunuyla 1486’da gerçekleşmiş, Papalık ve Prenslikler bu tür dramatik
etkinliklere sahne olmuşlardır. Roma geleneklerinin İtalyan anadilindeki
edebiyatla (novella) bileşimi, oyun yazarlarına zengin oyun konusu olanağı
açmış ve ilk İtalyan oyunu (Orfeo, 1840), Poliziano tarafından kaleme
alınmıştır.
İtalyan Tiyatrosu’nun 16. ve 17. yüzyıllarda dünya tiyatrosuna katkıları şöyle gösterilebilir: (Tragedya, komedya, tragikomedya, pastoral oyun,melodram, opera ve commedia dell’arte gibi) çeşitli drama türlerinin oluşması; oyunculuk ile sahnelemeye ilişkin yenilikçi tekniklerin geliştirilmesi ve yeni bir drama uramı ve tiyatro eleştirisi anlayışının doğması. Bu dönemde, Seneca ve sophokles örneğini
yaygınlaştıran, karmaşık dolantılı oyun örgüsü olan ve dramatik üç birlik
kuralına bağlı yeni klasik drama sanatının başlıca türü olarak trajik oyun
Aretino, Della Valle, Tasso, Trissonni, Dolce, Cinzio, Speroni gibi yazarlarca
ele alınırken, Plautus ve Terentius örneğine dayanan commedia erudita
Bibbiena, Bealco, Ariosto ve Machiavelli elinde geliştirlmiş; tragi
komedyalarıyla Guarini, ve Aretino, Cecchi, Bruno, Grazzini, Giraldi ile Della
Porte gibi yazarlarla Rönesans dönemi İtalyan Tiyatrosu, dünya tarihindeki
özgün yerini almış, 16. yüzyılda commedia dell’arte ise, İtalyan
Tiyatrosu’na özgü halk tuluat tiyatrosu olarak bütün bir avrupa komedya
geleneğini etkilemiştir (commedie itallienne). Bu dönem, tiyatro
mimarisinin, sahne tekniklerinin ve sahne tasarımının İtalyan mimar ve teknik
sanatçılar (Serlio, Peruzzi, Palladio, Alectti, Sabbatini, Parigi, Bernini,
Burnacini, Galli-Bibiena) elinde İtalya’da boyatmasına olduğu kadar, yine bu
kişiler eliyle Avrupa’da yaygınlık kazandırılmasına tanıklık eder. Drama kuramı
alanında ise, Castelvetro gibi yazarlar, Aristoteles’in ilke ve kurallarını
kendi günlerine getirmişlerdir. Öte yandan pastoral oyun ile melodram yanısıra,
opera da Rönesans İtalyan Tiyatrosu’un özgün bir tarzı olarak ortaya çıkmıştır.
(Monteverdi, Pergolesi ve Scarlatti’nin müziğine Rinuccini, Striggio ve
Rospigliosi gibi yazarlar librettolar yazmışlardır.)
17-18. yüzyılda İtalyan Tiyatrosu, yabancı edebiyatın, özellikle de Fransız örneklerin etkisi altında kalmış; Maffei ve Torelli yanısıra Metastiasio, Barok tragedyalarla öne çıkarken; Goldoni İtalyan Aydınlanma dönemi burjuva tiyatrosunun en büyük temsilcisi olarak, commedia dell’arte uzantısında, gerçekçi komedyayı getirirken, tutucu görüşleri doğrultusunda Gozzi, pericelik oyunlara yönelmiş, Chiari ise edebi koşuklu oyunu sürdürmüştür.
19. yüzyılın başı, başlıcalıkla Manzoni’nin yeni-klasikçi drama ilkelerine karşı romantikçi oyunları ile Rossini, Donizetti, Puccini ve Verdi’nin lirik tiyatrosuna; 19. yüzyılın sonu ise, İtalyan gerçekçi natüralizminin, verismo’nun Verga, Giacosa
ve Bertolazzi gibi yazarlar elinde işlenişine tanıklık eder.
20. yüzyıl, çeşitli çağdaş akımların İtalyan Tiyatrosu’nda kendini göstermesine olanak vermiştir: d’Annunzio’nun simgeciliği, Bracco’nun teatro intimista’sı, avangart yenilikler getiren Chiarelli’nin grotesk tiyatrosu ile Marinetti’nin fütürizmi, başlıcalıkla da Pirandello tiyatrosu; De Filipppo’nun bölgesel ağıza dayanan çağdaş halk tiyatrosu, Svevo’nun psikanalitik oyunları, Betti’nin ahlaki ve
dinsel oyunları, Moravia ve Ginzburg gibi romancıların tiyatro deneyimleri ve
sinema yönetmeni Passolini’nin oyunları. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra, İtalyan
Tiyatrosu, tiyatro yönetmenliği alanında zengin deneyimleri yaşamıştır: Strehler,
Grassi, D’Amico, Visconti, Triono, Squarzina, Zefirelli, De Bosio, Bragaglia,
Puecher,Ronconi, Fo, Gruccuardini, Costa, Bene ve Barba. 1980’lerden sonra
İtalya’da 12 yerleşik kadrolu tiyatro ile 120 teatri cooperativi, 50 özel
tiyatro ve çok sayıda amatör ve deneysel tiyatro topluluğu etkinlik göstermiş;
yılda yaklaşık 25 milyon tiyatro izleyicisi tiyatrolara gitmiş; hükümet
yaklaşık 200 tiyatroya 14 milyar liretlik yardımda bulunmuştur.
Tiyatro Ansiklopedisi, Aziz Çalışlar, Kültür Bakanlığı Yayınları 337/338
Konu: İtalyan Tiyatrosu 
Çarş. Kas. 21, 2007 12:49 pm